De Bijbel laat duidelijk zien dat het de wil van God is dat gelovigen in onze tijd geworteld en opgebouwd worden in de Heer Jezus (Kol2:6-7; 1Pet3:18). Dit gebeurt door de waarheid van de Bijbel, via het geloof in de waarheid te leren kennen en in het hart de persoon waar het om gaat, de Heer Jezus, te koesteren opdat Hij de heerschappij over onze levens krijgt. We zien dit al in Hand11:23 waar Barnabas de gelovigen in Antiochië vermaant om met het voornemen van hun harten bij de Heer te blijven. Dit ‘blijven’ is erg belangrijk (zie ook Hand14:22 waar staat dat wij bij het geloof moeten blijven), want door talloze misleidingen probeert de tegenstander van God, de satan, de harten van de christenen weg te trekken van de Heer Jezus. Ze blijven dan niet bij het geloof maar richten zich op ervaringen en uiterlijke zaken. Ik heb hier, hier en hier een paar van deze misleidingen benoemd. In dit artikel bespreek ik de grote misleiding van de contemplatie. De term komt van het Latijnse contemplatio en richt zich op het ervaren van God in onze ziel, het gevoelsleven. Door God te willen voelen via de zintuigen (via de ogen: mooie gewaden, gebouwen, kaarsen, iconen, relikwieën, etc., via de oren: gewijde, emotionele of opzwepende muziek, via de neus: de geuren van wierook) komt men op een dwaalweg uit. Er is binnen de beweging vaak grote nadruk op meditatie en stilte.
Dit alles richt zich op de ziel van de mens, daar waar de emoties zetelen. We leven in een tijd waar alles ‘goed moet voelen’. Hele kerken zijn alleen maar bezig met de juiste ‘sfeer’ te creëren zodat ‘zoekers’ zich er ‘prettig’ voelen (terwijl Paulus juist schrijft dat zij beoordeeld worden en erkennen dat zij zondaars zijn omdat het verborgene van hun hart openbaar wordt gemaakt, 1Kor14:25). Nu is er uiteraard niets mis met emoties, maar het geloof wordt enkel en alleen in de geest geoefend en niet in de ziel. Er zijn wel gevolgen voor de ziel, in de emoties, maar we moeten het niet omdraaien en denken dat we via de ziel kunnen groeien in het geloof. Paulus schrijft over de ogen, de oren en het natuurlijke hart van de mens:
…maar zoals geschreven staat: ’Wat geen oog heeft gezien en geen oor heeft gehoord en in geen mensenhart is opgekomen, wat God bereid heeft voor hen die Hem liefhebben’. 1Kor2:9
De apostel Paulus was voor zijn bekering een Joodse farizeeër, een ‘ijveraar voor God’ (Hand22:3). Hij was opgevoed in het Jodendom waar alles zichtbaar, hoorbaar en voelbaar was. Toch zegt hij als een gelovige in de Heer Jezus: Want God, die ik dien in mijn geest in het evangelie van zijn Zoon…Rom1:9. Hij heeft moeten leren al het zichtbare waar hij mee vertrouwd was, los te laten. Paulus was daarom in zijn geloof niet afhankelijk van muziek, indrukwekkende architectuur, inspirerende toespraken, opzwepende, emotioneel geladen bijeenkomsten, meditatie of religieuze oefeningen. Hij diende God in zijn geest door het geloof waardoor hij de Vader en de Zoon kende.
En wat ik nu leef in het vlees, leef ik door (letterlijk: ‘in de kracht van’) het geloof in de Zoon van God. Gal2:20b
God wil dat wij leren leven uit geloof, zonder te zien of te ervaren (zie 2Kor5:7), maar ons te richten op de onzichtbare dingen, die we niet zien (2Kor4:18: Heb11:1). De contemplatieve beweging trekt de gelovige echter weer in het leven van de ziel. Doordat ze elementen vanuit het Hindoeïsme, het Boeddhisme en de New Age combineert, zien we al dat de wortel verdorven is. De Rooms Katholieke kerk heeft deze elementen vervolgens al eeuwen ingeburgerd. ‘De weg naar binnen is een langzame en moeizame weg’ is een citaat van een aanhanger waaruit blijkt dat de focus op jezelf ligt.
In Taizé, in Frankrijk, komen jaarlijks duizenden mensen (vooral jongeren) vanuit de hele wereld bij elkaar om God te ervaren. Het is een oecumenische kloostergemeenschap waarbij kaarsen, gewijde gezangen, ‘Taizé-kruisjes’, gebruik van licht en donker, gewaden etc. prominent aanwezig zijn voor een religieuze ervaring. Over de liederen staat er op Wikipedia:
Kenmerkend voor de gemeenschap zijn de liederen die in de gebedsvieringen gebruikt worden. Het zijn korte liederen die gewoonlijk vele malen achter elkaar gezongen worden. De gedachte hierachter is, dat het lied als een gebed in je onderbewustzijn een plaats vindt, en zo de hele dag kan dienen als meditatief, stil verlangen naar God. Vaak zijn de liederen een of twee regels lang, vierstemmig of canon en worden ze begeleid door gitaar of orgel met eventueel enkele solo-instrumenten.
De beweging reikt ook allerlei ‘technieken’ aan om God beter te kunnen ervaren. We zien hierboven dat de herhaling in het zingen een belangrijk element is, iets dat vanuit het heidendom gebruikelijk is om in een bepaalde trance te komen. Maar de meest gebruikte ‘oefening’ is wel ‘de stilte’, iets wat we steeds meer horen in gemeenten als een middel om God te leren kennen. De stilte moet dan ook worden ‘beoefend’. Dus naast de focus op jezelf is passiviteit ook een kenmerk. Een gemeente bij mij in de buurt is helaas ook deze contemplatieve weg ingeslagen. Ik citeer: ‘Contemplatief gebed is in stilte genieten van Gods liefdevolle aanwezigheid. De contemplatieve reis bestaat uit drie stadia: Meditatie: ‘ik en God’; Contemplatie: ‘God en ik’; Gemeenschap: ‘alleen God’.
Maar we lezen nergens in de brieven van de apostelen iets dergelijks als ‘het zoeken van de stilte’ om zo ’te genieten van Gods liefdevolle aanwezigheid’. Het is door het lezen van het woord, door het geloof, dat wij inzicht verkrijgen en de liefde van Christus leren kennen (zie Ef3:4,16-17 en 19). Wat Paulus schrijft in Ef3 is toch wel erg duidelijk hierover:
Om deze oorzaak buig ik mijn knieën voor de Vader van onze Heer Jezus Christus, naar Wie elke familie in hemelen en op aarde wordt genoemd, opdat Hij naar de rijkdom van zijn heerlijkheid u geeft door zijn Geest met kracht gesterkt te worden naar de innerlijke mens, zodat Christus door het geloof in uw harten woont, terwijl u in de liefde geworteld en gegrond bent; opdat u ten volle in staat bent te begrijpen met alle heiligen, wat de breedte, lengte, hoogte en diepte is, en te kennen de liefde van Christus, die de kennis te boven gaat, opdat u vervuld wordt tot de hele volheid van God. Ef3:14-19
Let op dat er staat (door mij dikgedrukt), ‘naar de innerlijke mens’ en ‘door het geloof’. Dit zijn de twee kenmerken om te groeien in het berijpen van wie God is en de liefde van de Heer Jezus te leren kennen. Dit gebeurt door het woord van God. Het is immers door de ‘wassing met water door het woord’ dat Christus zijn gemeente reinigt (Ef5:26). De hele Schrift is voldoende opdat de mens Gods ’tot alle goed werk ten volle toegerust’ is (2Tim3:16-17). Dan is er ook het ‘contemplatief gebed’ waarbij men de woorden steeds moet herhalen zoals in het ‘Jezus-gebed’ (‘Here Jezus, Zoon van God, ontferm u over mij’), het ‘ademgebed’, het ‘Lectio-Divina’, Bijbellezen waarbij bepaalde gedeeltes ‘tot je spreken’, ‘luisterend bidden’, Het herhalen van zinnen tijdens het zingen, meditatie, visualisatie, iconen zoals een kruis of een beeld, idealiseren van het kloosterleven, etc.
Jos Douma is één van de bekendste vertegenwoordigers van het contemplatieve denken in ons land. Hij omschrijft zijn roeping als volgt: In mijn bediening word ik gedreven door deze missie: mensen helpen om in de Jezusruimte te zijn. Deze ‘Jezusruimte’ is ten diepste niets anders dan afgoderij, het willen ervaren van God buiten zijn woord om, via de wegen van de wereld. We zien dit volkomen ontbreken van wijzen op kennis van de Bijbel als hij schrijft: ‘Noem dan in je hart of hardop de naam van Jezus, en laat die naam en de betekenis en de kracht ervan tot je doordringen. Noem de naam vol liefde en denk alleen aan Hem. Laat de naam je ziel doordringen zoals een druppel olie zich uitbreidt in een kleed en het doordringt’. Terwijl de Bijbel leert dat wij de Heer Jezus leren kennen via het woord (over de Schriften zegt Jezus: ‘Die zijn het die van Mij getuigen’, Joh5:39) , is dit één en al ervaring buiten het woord van God om.
Een ander citaat: ‘We kunnen de naam Jezus overal en op elk moment bidden: op straat, in de trein, in bed, tijdens onze wandeling, als we in gesprek zijn, als we in nood zijn en als we blij zijn. De naam van Jezus brengt licht in elke situatie. Om je te oefenen in dit Jezusgebed, kan het goed zijn om ook een bepaalde tijd te reserveren voor het aanroepen van deze naam. Probeer dan rustig en stil te worden en vraag de heilige Geest of Hij je wil leiden, want ‘niemand kan ooit zeggen: ‘Jezus is de Heer,’ behalve door toedoen van de heilige Geest’ (1 Korintiërs 12:3)’. Waar lezen we in de Bijbel dat we de naam van Jezus moeten ‘bidden’? Bovendien wordt hier 1Kor12:3 uit zijn verband getrokken want Paulus leert in dat hoofdstuk dat het vooral de opbouwende gaven zijn die anderen helpen om meer en meer onder de heerschappij van de Heer Jezus te leven.
Hij heeft ook de ‘School voor Spiritualiteit’ opgericht. Zijn missie is: mensen helpen om te leren leven in de Geest van Jezus. En dat vooral door middel van deze drie contemplatieve praktijken: Lectio Divina, het Jezusgebed en centrerend bidden. Met de School voor Spiritualiteit wil ik ook heel bewust en concreet adresseren wat wel genoemd wordt het ‘spirituele tekort‘, de ‘spirituele schraalheid of de ‘zielsarmoede‘ die breed wordt geconstateerd in kerken en onder christenen. We lezen echter geen woord over het leren kennen van Gods woord, door studie en onderwijs wat Paulus wel adviseert aan de Kolossenzen (Kol3:16) en waar hij Timotheüs voor prijst (2Tim3:10). Bovendien moesten de christenen het in de eeuwen hiervoor allemaal doen zonder deze technieken en dat ging ze prima af. Andere leraars die deze contemplatieve methoden promoten zijn: Henri Nouwen, Richard Foster, Dallas Willard, Max Lucado, Brennan Manning, Janet Johnson, Leanne Payne en Jan Minderhoud.
Het veelvuldig noemen van de naam van Jezus in een beweging wil niet zeggen dat iets Bijbels is. Men spreekt namelijk niet over het kruis, de noodzaak van bekering en de volkomen verdorvenheid van de menselijke natuur maar laat de oude mens intact en biedt deze religieuze mens technieken aan om een ‘andere Jezus’ na te volgen en te ervaren. Het volgen van de Christus der Schriften betekent het kruis opnemen en het eigen leven haten (Mat16:24-25; Joh12:25). De contemplatieve beweging haalt de afgoderij van het oosten het christendom binnen!
Maar U hebt Uw volk verlaten, het huis van Jakob, want zij zijn vol goddeloosheid uit het Oosten. Jes2:6
De verheerlijking van de Heer Jezus in onze levens is het doel van het evangelie. Ieder die in Hem gelooft is wat betreft diens verbinding met de oude mens uit Adam, met Christus gekruisigd (Rom6:6). Hij is nu een nieuwe schepping in Christus geworden (2Kor5:17), verbonden met zijn hemelse hoofd en een burger van een rijk in de hemelen geworden (Fil3:20). De hemelse Christus der Schriften is nu zijn voedsel en vreugde. Alles wat hij nodig heeft is te vinden in Hem, alle schatten van de kennis en wijsheid (Kol2:2). Maar mensen als Jos Douma brengen een andere Jezus, die ervaren kan worden door bepaalde technieken aan te leren die afkomstig zijn uit oosterse religies. De gevolgen zijn een extreme gerichtheid op zichzelf, de eigen subjectieve ervaringen en het missen van het doel, Hem navolgen door de Geest van God. De contemplatieve beweging is daarom een grote misleiding en moet te allen tijde vermeden worden.
Want als degene die komt een andere Jezus predikt die wij niet gepredikt hebben, of als u een andersoortige geest ontvangt die u niet hebt ontvangen, of een andersoortig evangelie dat u niet hebt aangenomen, dan zou u het heel goed verdragen. 2Kor11:4
Laat niemand u de prijs ontzeggen, doordat hij behagen schept in nederigheid en engelenverering, ingewijd in wat hij gezien heeft, zonder reden opgeblazen door het denken van zijn vlees, terwijl hij niet vasthoudt aan het hoofd, Kol2:18-19a
De contemplatieve beweging heeft een enorme aantrekkingskracht voor die gelovigen die met de volgende zaken worstelen:
Ik merk zo weinig van God, ik ervaar Hem niet, ik ben nog zo weinig vervuld met de Geest, als ik het niet voel is het niet waar, het gaat niet goed met de kerk, er moet wat gebeuren, etc.
Doordat er weinig gezond onderwijs meer is, raken mensen op een verkeerd pad. In plaats van zich te richten op het woord van God, wordt men misleid en getrokken naar uiterlijke zaken, beleving, ervaring en zo naar een andere Jezus, een andere geest en een ander evangelie. Laten we daarom waakzaam blijven zoals Paulus heeft gezegd.
Ik weet, dat na mijn vertrek wrede wolven bij u zullen binnenkomen, die de kudde niet sparen; en uit uzelf zullen mannen opstaan, die verdraaide dingen spreken om de discipelen achter zich af te trekken. Daarom waakt…Hand20:29-31a